DUCHOWNI, KTÓRZY WPISALI SIĘ W DZIEJE RYCHTALA NA PRZESTRZENI WIEKÓW
Henryk von Hohenstein
(Henricus de Holsten)
Wicemistrz Krajowy Zakonu Krzyżackiego
Wicemistrz Krajowy Prus. Był najprawdopodobniej synem Elgera von Hohenstein oraz Ody, córki burgrabi magdeburskiego Burcharda II i należał do hrabiowskiej rodziny osiadłej w północnej Turyngii. Nie wiadomo kiedy przybył do Prus. Źródła podają, że w roku 1246 przebywał w Elblągu. Nie jest jasne czy należał on wówczas do elbląskiego konwentu, czy też jedynie towarzyszył mistrzowi zakonu krzyżackiego Henrykowi von Hohenlohe w jego w podróży do prowincji pruskiej. W okresie 1248 – 1249 podczas nieobecności w Prusach mistrza krajowego Dytryka von Grüningen pełnił funkcję wicemistrza krajowego. Z Prus Henryk von Hohenstein wyjechał na przełomie lutego i marca 1249 roku. Podczas tej podróży w połowie marca spotkał się z biskupem wrocławskim Tomaszem I we Wrocławiu. Na okres pełnienia, przez Henryka von Hohenstein funkcji zastępcy mistrza krajowego Prus, przypadają ważne wydarzenia dla zakonu krzyżackiego. Dnia 24 listopada 1248 roku, podpisano na Kowalowym Ostrowie pokój z księciem gdańskim Świętopełkiem, a w roku następnym 7 lutego zawarto Ugodę Dzierzgońską, kładącą kres pierwszemu powstaniu pruskiemu. Dnia 14 marca 1249 roku wicemistrz krajowy zakonu krzyżackiego w Prusach Henryk von Hohenstein odstąpił osady „Lassusino et Bandlovici”, będące kolebką Rychtala biskupowi wrocławskiemu Tomaszowi I, który wkrótce utracił je na rzecz księcia wrocławskiego Henryka III Białego.
Herman von Balk
Mistrz Krajowy Zakonu Krzyżackiego
Mistrz Krajowy Zakonu Krzyżackiego w Prusach, urodził się w 1209 roku w Dolnej Saksonii. Był założycielem Torunia (pierwszego miasta na nowoczesnym prawie), zwalczał plemiona pruskie. Dnia 19 czerwca 1233 roku sygnował dokument zlecający kapelanowi książęcemu Idziemu z Namysłowa lokację osad Lassusino et Bandlovici (zalążek dzisiejszego Rychtala) oraz osiedlenie tam na prawie niemieckim Walonów i Niemców. Dnia 28 grudnia 1233 roku wydał przywileje lokacyjne dla Torunia i Chełmna (tzw. prawo chełmińskie, swoisty wzorzec organizacji miejskiej na kilka wieków). Niedługo po tym podobne otrzymały Radzyń Chełmiński, Kwidzyn, Kowalewo Pomorskie, Grudziądz, Brodnica. W 1236 roku Balk nadał rycerzowi Dytrykowi de Dypenow rozległy obszar ziemi na północ od Kwidzyna, dzięki czemu powstały pierwsze dobra rycerskie w Prusach. Tymczasem ciągle umacniał i rozbudowywał Toruń, który w tym czasie przeistoczył się nie tylko w potężną twierdzę ale też ostatecznie okrzepły w nim tendencje miastotwórcze. Rok później Balk poprowadził swoich rycerzy aż nad Zalew Wiślany, gdzie zapoczątkował budowę Elbląga. Jeszcze tego samego 1237 roku mianowano go mistrzem krajowym zakonu kawalerów mieczowych, co poskutkowało tym, że w kilka miesięcy doprowadził do zjednoczenia obu zakonów rycerskich. Potem na krótko wrócił do Prus, gdzie postarał się o sprowadzenie do Elbląga dominikanów. Po ponownym wyjeździe do Inflant prowadził rokowania z królem Danii Waldemarem II Zwycięskim w sprawie podziału Estonii. Jednak wielki mistrz nie dał mu zbyt długiego wytchnienia od wojny, zobowiązując go do zorganizowania i poprowadzenia wyprawy przeciwko Rusinom. Balk wywiązał się z tego zadania znakomicie. Wprawnie dowodząc swoimi rycerzami, rozgromił wojska ruskie. Wkrótce po tym prawdopodobnie zaczęły go nękać choroby lub zwyczajnie się zestarzał i coraz trudniej przychodziło mu pełnić rozliczne obowiązki. Zrezygnował z wszystkich godności i osiadł w Würzburgu, gdzie zmarł pod koniec marca 1239 roku.
Biskup Tomasz II Zaremba
Biskup wrocławski w latach 1270−1292. Pochodził z wielkopolskiego rodu Zarembów. Jego ojcem był Bogusław Starszy ze Strzelina, kasztelan najpierw Ryczyna, a później Niemczy. Bardzo możliwe, że Tomasz odbył studia prawnicze w Bolonii, brak jednak na ten temat jednoznacznych przesłanek. Wiadomo, że był kapelanem kardynała Giacomo Savelli. Od 1250 roku, a na stałe od 1258 roku Tomasz II stale znajdował się w otoczeniu wuja, biskupa Tomasza I. Dnia 1 czerwca 1251 roku ponownie zakupił od księcia Henryka III Białego Bandlowice. Został wybrany archidiakonem opolskim 19 marca 1264 roku, a następnie w 1268 roku kustoszem katedralnym wrocławskim. W czasie administrowania diecezją przez Władysława salzburskiego Tomasz został wykluczony z otoczenia biskupa, najprawdopodobniej znajdował się w opozycji. W 1270 roku kapituła wybrała go biskupem wrocławskim. W dniu 7 czerwca 1271 roku miał miejsce napad Polaków na majątek biskupa wrocławskiego (Bandlowice, Proszów, Buczek, Skoroszów), napad spowodował duże straty. Był to jeden z wielu napadów wojsk księcia Bolesława (Wstydliwego bądź Pobożnego) na różne posiadłości biskupa wrocławskiego w związku z walkami między książętami. W czasie swych rządów w latach 1274 – 1287 toczył spór z Henrykiem IV Probusem chcąc przez to zapobiec uzyskania przez Kościół suwerenności od władzy książęcej, w związku czym musiał uchodzić ze stolicy diecezji do Raciborza. W skutek konfliktu Tomasza II z Henrykiem IV Probusem odebrano mu majątek biskupi (w tym Bandlowice). Przeprowadził dwukrotnie synod diecezjalny (1279, 1290). Uczestniczył w Soborze Lyońskim II w 1274 roku. W 1287 roku doszło do pojednania między biskupem Tomaszem II i księciem Henrykiem IV Probusem, mediatorem pojednania był biskup Jakub Świnka, dzięki temu Tomasz II odzyskał Bandlowice. Za jego rządów powstały kolegiaty w Raciborzu i św. Krzyża we Wrocławiu. Otrzymał dla siebie i swoich następców przywilej niezależności od władzy książęcej w postaci kasztelanii nysko – otmuchowskiej w 1290 roku. Dwa lata po śmierci Tomasza II, w dniu 5 lub 6 maja 1294 roku książęta wrocławscy Henryk Głogowski i Henryk V Brzuchaty potwierdzili w specjalnej metryce fakt, że Bandlowice i Rychtal były własnością biskupa Tomasza II i jego następców. Metryka ta była bardzo ważnym dokumentem, gdyż po raz pierwszy napotyka się w niej nazwę „Reichtal”, która oznacza „bogaty kraj” lub „bogata dolina”. Zmarł 15 marca 1292 roku.
Wacław II Legnicki
Wacław II Legnicki Urodził się w 1348 r. i był drugim pod względem starszeństwa synem księcia legnickiego – Wacława I i księżniczki cieszyńskiej Anny. Ojciec księcia – Wacław I, nie chcąc nadmiernie rozdrabniać niewielkiego księstwa legnickiego, przeznaczył Wacława II do kariery duchownej (podobnie jak jego młodszych braci: Bolesława IV i Henryka VIII), chcąc całość realnej władzy przekazać najstarszemu z synów Ruprechtowi I. Jeszcze w 1363 r. Wacław I wystarał się dla syna o prawo następstwa na stanowisko kanonika w kapitule wrocławskiej, które realnie uzyskał w 1368 r. Po śmierci ojca w 1364 r. dalszą karierą Wacława II zajął się jego stryj Ludwik I i brat Ruprecht I, dzięki którym książę uzyskał w 1371 r. następstwo na stanowisku prałata we Wrocławiu. Jeszcze w 1363 r. Wacław II podjął studia na uniwersytecie praskim, a w latach siedemdziesiątych wyjechał do Montpellier w południowej Francji, gdzie uzyskał tytuł naukowy w zakresie prawa kanonicznego. W 1373 r. Wacław zdobył ponadto tytuł kanonika biskupstwa ołomunieckiego. 3 grudnia 1375 r. Wacław II otrzymał od papieża Grzegorza XI biskupstwo lubuskie, mimo iż nie posiadał określonego prawem kościelnym wieku trzydziestu lat. O rządach biskupich Wacława w Lubuszu wiadomo niewiele a jedyną pewną informacją jest udział księcia w synodzie kościelnym archidiecezji gnieźnieńskiej w Kaliszu w 1378 r. W 1378 r. pojawiła się przed Wacławem szansa na objęcie bardziej zasobnej diecezji wrocławskiej, kiedy elekt miejscowej kapituły – Teodor z Klatowej, nie uzyskał akceptacji papieskiej. Początkowo wydawało się, że objęcie Wrocławia nie przysporzy żadnych problemów, jednak wobec śmierci cesarza Karola IV i jednoczesnej wielkiej schizmy w Kościele zachodnim wakat trwał ponad sześć lat i dopiero 19 kwietnia 1382 r. Wacław uzyskał potwierdzenie papieskie w sprawie przejścia na nową diecezję. Nominację bardzo ułatwił fakt sprawowania w latach 1379-1382 funkcji administratora przez brata Wacława – Henryka VIII. W tym czasie Wacław dał się poznać jako energiczny polityk, stojąc niezmiennie po stronie papieży obiedencji rzymskiej, za co w 1385 r. papież Urban VI chciał mu nadać tytuł kardynała. Z nieznanych przyczyn książę-biskup odmówił (byłby pierwszym kardynałem z polskiej prowincji kościelnej). Jako biskup wrocławski Wacław Legnicki okazał się też sprawnym administratorem. Jedną z jego decyzji było podpisanie 23 stycznia 1386r. dokumentu, którego mocą dokonana została ponowna lokacja miasta Rychtala ( Na prawie miasta Nysy). W 1415 r. nakazał wydanie dla księstwa biskupiego jednolitego świeckiego prawa sądowego, którego większość elementów w ciągu kilku stuleci stało się wzorcowe dla całego Śląska. Aktywność Wacława wyrażała się również przez czterokrotne organizowanie synodów diecezjalnych (w latach:1401, 1405, 1406, 1410). Nie bronił się też książę-biskup od wydawania dużych sum na fundacje kościelne. Za jego czasów powstały m.in.: kolegium kanoniczne w Otmuchowie, kolegiaty w Głogówku czy Niemodlinie. W 1417 r. zmęczony życiem Wacław II przesłał na ręce papieża Marcina V rezygnację z biskupstwa. Długoletni pasterz diecezji wrocławskiej – Wacław II z Piastów legnicko-brzeskich, ostatnie lata życia spędził w biskupim Otmuchowie. Zmarł 30 grudnia 1419 r. i został pochowany w tamtejszej kolegiacie św. Mikołaja. Wobec przeniesienia kapituły do Nysy szczątki biskupa wraz z nagrobkiem zostały przeniesione do tego miasta. Od 1682 nagrobek znajduje się w kościele pw. św. Jakuba.
Biskup Philipp Gotthard von Schaffgotsch
Biskup wrocławski w latach 1747 - 1795 Był synem Hansa Antona von Schaffgotscha i jego żony Anny Teresy von Kolowrat-Novohradsky. Urodził się 3 lipca 1716 r. w Cieplicach. Z dwóch małżeństw ojca miał ponad dziesięcioro rodzeństwa, z czego do wieku dojrzałego dożyło siedmiu jego braci oraz dwie siostry. Filipowi Gotardowi, od najmłodszych lat, ojciec wyznaczył karierę duchowną. Jako trzynastolatek, 20 maja 1729 r. otrzymał tonsurę, a dwa lata później cztery święcenia niższe, udzielone mu przez sufragana wrocławskiego, biskupa Sommerfelda. W latach 1731 – 1734 przebywał w Rzymie, jako alumn kolegium jezuickiego. Studia ukończył doktoratem z filozofii. Pracę bronił przed kardynałem protektorem Anibale Albano. Otrzymał kanonikat w kapitule w Ołomuńcu. Po powrocie na Śląsk, kardynał biskup wrocławski Filip Ludwik Sinzendorf nadał mu 25 grudnia 1734 roku kanonikat w kapitule katedralnej we Wrocławiu. Cztery lata później, w kościele św. Marcina we Wrocławiu, przyjął święcenia diakonatu, a następnie święcenia kapłańskie w Wiedniu. Kiedy w 1740 roku w Rzymie wybierano nowego papieża (Benedykt XIV), Filip Gotard towarzyszył kardynałowi biskupowi wrocławskiemu. Papież mianował go 9 września 1740 r. prałatem kustoszem w kapitule wrocławskiej, a 5 lutego 1741 r., kardynał Sinzendorf nadał mu godność prałata prepozyta w kolegiacie św. Krzyża we Wrocławiu. W tym czasie wojska pruskie Fryderyka II zajmowały Śląsk, witane przez ewangelickich mieszkańców, będących tu w większości, jako wyzwolicieli. Brat prałata Filipa Gotarda, Karol opuścił Śląsk udając się do Czech i to właśnie w jego imieniu Filip Gotard zarządzał majątkiem Schaffgotschów. W tym czasie zaprzyjaźnił się z królem Prus. W 1742 r. Filip Gotard, mimo zakazu przynależności do tajnych związków wolnomularskich (bulla papieża Klemensa XII z 1736 r.), wstąpił do Loży we Wrocławiu. Fryderyk II w tym samym czasie nadał mu kanonikat nominalny w sekularyzowanej kolegiacie w Halberstadt, a 24 lipca 1743 r., powierzył mu przez wymuszony wybór, urząd opata w klasztorze augustianów na Piasku we Wrocławiu oraz wyznaczył go 26 marca 1744 r. bez zgody kapituły i papieża na koadiutora z prawem następstwa na biskupstwie wrocławskim (mimo protestów duchowieństwa i wiernych). Pod naciskiem Fryderyka II doszło do zaakceptowania kandydatury i konsekracji 1 maja 1744 r. Filipa Gotarda Schaffgotscha, na biskupa. Po śmierci kardynała Sinzendorfa (28 września 1747 r.) Filip Gotard Schaffgotsch w 1748 r. został ordynariuszem diecezji wrocławskiej, księciem – biskupem wrocławskim. Tytuł książęcy biskupi wrocławscy uzyskali dzięki testamentowi księcia wrocławskiego Henryka IV Probusa, z 1290 r., kiedy to otrzymali suwerenną władzę w swych posiadłościach (Nysa, Grodków, Otmuchów, Paczków, Głuchołazy, Vidnawa, Zlate Hory, Jawornik, Fryvaldow). W czasie wojny siedmioletniej o Śląsk, Filip Gothard w 1753 r. nieoczekiwanie poparł Habsburgów, a w 1757 r. kiedy Austriacy wkroczyli do Wrocławia, kazał w katedrze odśpiewać "Te Deum", a kiedy w tym samym roku do miasta wrócili Prusacy, biskup musiał uciekać do letniej rezydencji biskupów wrocławskich na zamku w Janowej Górze koło Jawornika (austriacka część Śląska). W 1766 r. Filip Gothard Schaffgotsch został skazany na banicję i nigdy już za życia nie powrócił na Śląsk. Administrował tylko austriacką częścią diecezji, a w tym czasie pruską częścią rządzili wikariusze apostolscy. Zmarł 5 stycznia 1795 r. Jego zabalsamowane zwłoki, za zgodą króla pruskiego Fryderyka II Wilhelma, zostały sprowadzone do Jeleniej Góry i umieszczone w kościele Najświętszej Marii Panny. 10 stycznia trumnę z biskupem przewieziono do Cieplic i złożono w krypcie grobowej hrabiów Schaffgotschów, w kościele Św. Jana Chrzciciela. Filip Gotard Schaffgotsch jest jednym z biskupów wrocławskich, którzy nie zostali pochowani w Katedrze Wrocławskiej lub w kościele kolegiackim Św. Jakuba w Nysie. Z tego też powodu, kościół Św. Jana Chrzciciela w Cieplicach z kryptą, w której złożono jego trumnę, ma szczególne znaczenie jako jedno z miejsc spoczynku biskupów wrocławskich. Jest wielce prawdopodobne, że to właśnie on przyczynił się do pozyskania przez parafię w Rychtalu relikwii I stopnia św. Jana Chrzciciela.